Жыхарка Янова Таіса Мікалаеўна Ткачэнка магла б быць добрым экскурсаводам: яна шмат чаго ведае з гісторыі родных мясцін, умее захапляльна расказваць і адразу прываблівае мяккай, добразычлівай манерай зносін. І менавіта з агляду мясцовых славутасцяў пачаўся наш візіт у маляўнічую вёску на беразе аднайменнага возера.
Малочны склеп і рытуальны кветнік
Калісьці тут быў маёнтак паноў Ясевічаў. Сядзібы даўно няма, але старыя клёны ў цэнтры, як і паўтара стагоддзя таму, шамацяць зялёнай лістотай. Ля асабняка была выкапана сажалка – канечне, не такая вялікая, як у Нясвіжы, але таксама даўгая, а каб дочкі памешчыка пры купанні не пакалолі ногі, яе дно выклалі пліткай (яе фрагменты захаваліся дагэтуль). Вадаём хоць парадкам зарос, але і зараз прыносіць карысць – як крыніца вады для агароднікаў. У цэнтры сядзібы размяшчалася вялікая клумба з прыгожымі белымі кветкамі. Прадзед Таісы Мікалаеўны быў кучарам і расказваў, што калі паненкі збіраліся ў госці да памешчыкаў з Гомля, ён запрагаў тройку коней, але перш чым адправіцца ў дарогу, карэта тройчы аб’язджала вакол кветніка – такі быў сямейны рытуал… На гэтым “пятачку” і зараз буяюць расліны – праўда, пустазельныя. А вось адну з панскіх пабудоў мы пабачылі на свае вочы: вялізны стары склеп аказаўся такім трывалым, што ўстаяў перад жэрнамі часу. У савецкія гады зверху над ім пабудавалі хату, дык тая ўжо даўно спарахнела. Таіса Мікалаеўна прыгадвае, што ў склепе захоўвалі малако з калгаснай фермы, а таксама кузіку – гібрыд бручкі і капусты, якой кармілі жывёлу. А неяк раз, калі памёр адзін з вяскоўцаў, яго таксама памясцілі ў падзямелле – каб дачка, што жыла на другім баку Саюза, паспела на пахаванне…
А вось яшчэ адну тутэйшую сажалку зладзіў працоўны народ: яна ўтварылася на месцы, дзе здабывалі торф і таксама спраўна служыць людзям – карасі, якіх зранку злавіў у ёй муж нашага гіда Аляксандр Іванавіч, аказаліся вельмі смачнымі!
З’ядналіся ў “Савецкай Беларусі”
Таіса Мікалаеўна родам з гэтай вёскі, хадзіла ў Гарбаціцкую школу, а пасля заканчэння тэхнікума, дзе вучылася па накіраванні калгаса “Савецкая Беларусь”, вярнулася ў Вяркуды – там і пазнаёмілася з будучым мужам, які прыбыў па размеркаванні на пасаду інжынера-электрыка. Атрымалі жыллё і працавалі ў сельгаспрадпрыемстве да яго закрыцця. Актыўна дапамагалі маме Таісы Мікалаеўны, якая трымала вялікую гаспадарку, а ў апошнія свае гады моцна хварэла. Калі ж выйшлі на пенсію – канчаткова абаснаваліся ў азёрнай вёсцы.
У Янова сям’я Ткачэнка запрасіла нас яшчэ зімой – на ўрачыстасці ўшанавання пераможцаў раённага конкурсу па добраўпарадкаванні, дзе яны атрымалі прыз за лепшы ветэранскі падворак Вяркудскага сельсавета.
Але мы дачакаліся цёплых дзён, каб убачыць сядзібу ў абрамленні квецені. Калі глядзіш на сучасны, камфортны дом, цяжка паверыць, што ўзведзены ён яшчэ ў ваенныя часы. Практычна ўсё Аляксандр Іванавіч робіць сваімі рукамі: абшыў будынак сайдынгам, упрыгожыў разнымі драўлянымі дэталямі, правёў у хату ваду з калодзежа. А ў мінулым годзе падключылі электраацяпленне – і не могуць нарадавацца таму, як гэта спрасціла вясковы быт. А яшчэ гаспадар пабудаваў летняе “бунгала”, якое адразу стала любімым месцам размоў і чаяпіцця – людзі яны вельмі гасцінныя і часта прымаюць родных, сяброў, суседзяў.
Як ашукаць мядзведку?
Зараз у вёсцы нямала дачнікаў, а вось у халодны час амаль нікога не застаецца, але сумна героям аповеду не бывае – заўсёды знойдуць, чым заняцца. Летам жа спраў зашмат, так што дзень пачынаюць на досвітку. У двары напагатове ляжыць лодка – пра гэта захапленне галавы сям’і мы ўжо прыгадвалі. А яшчэ ён заўзяты садавод-эксперыментатар. “Дзе толькі які “пруток” знайду – усё сюды нясу. Прышчапіў на сліву гібрыд абрыкоса, на чарнаплодную рабіну – грушу. А пад хвойнікамі, што насадзіў на ўскрайку ўчастка, летась вядро маслякоў сабралі. Шкада толькі, што сёлета маразы шмат чаго папсавалі”, – распавядае Аляксандр Іванавіч.
Яго ж другая палавінка загадвае агароднай гаспадаркай. У іх парнічку ўжо саспелі агуркі! “Гэта мой любімы “Ізумрудны паток”. Пасадзіла насенне напрыканцы сакавіка, а тыдні тры таму перасяліла ў цяпліцу, але не ў зямлю, а ў старыя каструлі ды вёдры, каб не дасталі мядзведка і лічынкі майскага жука – гэту ідэю мне летась суседка падказала. Калі ж паліваю, амаль штораз дадаю ў ваду падкормку – настой крапівы, попелу і курынага памёту”, – дзеліцца сакрэтамі Таіса Мікалаеўна.
За некалькі год тэрыторыя ля іх дома прыкметна пераўтварылася. Радуюць вока дэкаратыўныя расліны: магонія, напрыклад, нават узімку застаецца зялёнай. А на месцы зараснікаў старога бэзу зараз красуецца вялікі кветнік. Праўда, у адрозненне ад Ясевічаў, выпраўляючыся ў свет, Ткачэнкі тры разы вакол яго не аб’язджаюць. Хоць і жывуць у сваім Янове амаль па-панску, але застаюцца сялянамі і напышлівых рытуалаў не практыкуюць.
Наталля БАГДАНОВІЧ.
