“Яна ў нас камандзір, і зараз усё пад кантролем імкнецца трымаць. Рухаецца з кіёчкам, а ідзе на агарод паглядзець, як градкі пасаджаны, што ўзышло, ды парады даць. А толькі сонейка ў вокны прыгрэе, ужо пытаецца, хто нас сёлета з кватэры ў вёску павязе. Хутчэй марыць з “клеткі” выскачыць, дзе яна вымушана ўсю зіму на трэцім паверсе сядзець. Не любіць быць у мяне ва Ушачах, а ў Храмёнках нам зімаваць не па сілах”, – Валянціна Віктараўна Сухарава з любоўю паглядае на маці, якая 15 мая прымала бясконцых наведвальнікаў.
Яе дзень нараджэння –14 мая. У выхадны дзень, канечне, прыехалі родныя, а ў юбіляршы трое дзяцей, шасцёра ўнучак, столькі ж праўнукаў і нават прапраўнучка… Багатая? Так. Бо ніколі не лічыла галоўнай каштоўнасцю грошы. “Усяго нам хапае. Ці многа чалавеку трэба? Каб родныя былі здаровыя, ды сам на сваіх нагах. А што пенсія невялікая – не бяда. У калгасах грошай не плацілі, а мы пасля вайны выжылі і дзяцей выгадавалі. Ні за аднаго з чацвярых дапамогі пры нараджэнні не атрымлівала, паняцця шматдзетны, калі ў цябе толькі трое, не існавала. У аплатным адпачынку па доглядзе тры гады ніхто не сядзеў. Цяпер толькі нараджай, а не жадаюць”, – разважае пра перавагі сённяшніх часоў юбілярша.
Так, загартоўка іх пакалення моцна адрозніваецца. З іншага яны цеста. На хлебе з жытняй мукі ды вады (у лепшым выпадку), лебядзе, ліпніку ды крапіве, аднак выраслі вельмі трывалымі. “Каса, граблі, вілкі, серп, вожжы… – чаго толькі мае рукі не трымалі, – гаворыць Надзея Максімаўна, прыгадваючы юнацтва ды самастойнае жыццё. – Муж быў інвалідам вайны, не мог фізічна працаваць, ды і пенсію меў малую, таму дзяцей, а таксама вялікую гаспадарку я цягнула на сваіх плячах. Каровы, авечкі, гусі, парсюкі, паўгектара зямлі… Мяне ж замуж аддалі ў заможную сям’ю з пасекай, вялікай хатай, не запытаўшы жадання. Жаніха да вяселля ў вочы не бачыла. Ад безвыходнасці сасваталі, бо жылі мы ўшасцярых у доміку, зробленым з нямецкай зямлянкі – чацвярціны гэтага дома не будзе. Вёску нашу спалілі цалкам, насельніцтва тады ў балоце сядзела, хованкі з адзеннем і прадуктамі былі поўнасцю разрабаваны, каровак ды коней немцы забралі раней. Нават катоў не было. Вось такой мы сустрэлі нашу вёску пасля блуканняў па чужых хатах ды лясах. Каб прыкрыць цела, з разбітых нямецкіх машын брызент здымалі і вопратку шылі”.
Са стагадовым юбілеем яе прыехалі павіншаваць сацыяльная служба і старшыня ветэранскай арганізацыі. Новенькі пашпарт уручылі супрацоўнікі РАУС, ды і мы завіталі да прадстаўніцы, за плячыма якой цэлы век. Падобныя нагоды сустракаюцца нячаста, дакладней, іх амаль няма. На сённяшні дзень Надзея Максімаўна Храмёнак – адзіная ўшачанка, што перасягнула 100-гадовы рубеж.
Надзея Максімаўна – з вёсачкі Кадлубішча Докшыцкага раёна, што ўсяго ў сямі кіламетрах ад Храмёнкаў. Тэрыторыя была пад прыкрыццем партызанскіх брыгад, аднак і на бойкай шашы Лепель-Беразіно, якую кантралявалі немцы. Памятае жанчына, як партызаны выводзілі іх з балота, каб раскватараваць па іншых вёсках. Малых і старых пасадзілі на сані, астатнім загадалі бегчы, не адставаць. Толькі калону прыкрыў лес, як з вышак пачаўся абстрэл. Страху нацярпеліся, калі ў 1944-м вярталіся да родных і натрапілі на засаду. Аднак немцы самі паднялі рукі і пачалі казаць “Гітлер капут”, тым самым супакоілі вяскоўцаў і папрасілі ў мужчын закурыць.
Пасля вайны, як і большасць равеснікаў, Назея Максімаўна працавала ў калгасе, і нават калі разносіла пошту па Мацюшах, Ветчы, Храмёнках, Пуцілкавічах, зарабляла за дзень 0,75 працадні, бо лічылася калгасным паштальёнам. Толькі калі сувязістаў аддзялілі, пачала атрымліваць жывыя грошы. Ого, 50 рублёў! За іх можна было дазволіць набыць адразу тры мяшкі мукі на корм жывёле, з якой і жыла сям’я. Цялушак і бычкоў добра падгадоўвалі, каб больш атрымаць, з воўны рабілі пражу, а пасвілі дробную жыўнасць выключна дзеці. Вельмі частымі былі радоўкі, і так не хацелася ўставаць, аднак матчына слова не аспрэчвалася ніколі. Самі напрошваліся сыны і дочкі “дапамагчы” разнесці газеты: на шляху стаяў павільён, у якім прадаваліся “падушачкі”. Аднак ніколі не ласаваліся на шляху. Прыходзілі дадому і дзялілі пароўну цукеркі. Такімі дружнымі яны застаюцца і зараз, толькі ўжо ўтрох, не стала старэйшага Валодзі. Дзеляцца ўсім, што ёсць, тэлефануюць, наведваюць адзін аднаго. Падтрымліваюць у парадку дом і вялікую тэрыторыю ля яго. Маці прывучыла не проста да працы, а да дасканалага выканання.
“Да мяне ў дом баяліся заходзіць, настолькі бялюткай падлога была, я яе шаравала хвашчом – усе спаць палягуць, а я ўборку пачынаю. І дачок вучыла па-армейску. Аднойчы заўважыла, што вугал ля ложка ў пыле – і выліла вядро вады, каб наноў якасна памылі”, – прыгадвае жанчына школу выхавання. Сёння ўжо самі бабулі і дзяды, Ларыса, Мікалай і Валянціна імкнуцца схітрыць, зменшыць пасяўныя плошчы, ды і не ўсяго казаць строгаму камандзіру. Дарэчы, аб моцы характару Надзеі Максімаўны з выгляду і не скажаш. Яна вясёлая, прыветлівая, гаваркая – душа-чалавек. Выдатная памяць, маладыя вочы, ды і голас не назавеш старэчым. Любіла спяваць і танцаваць, а галоўнае – жыла з упэўненасцю, што прайшоўшы вайну, усё пераадолее. Жартуе, што падтрымлівае апетыт, а значыць і здароўе, лыжачкай бальзаму на травах. Пагаджуся, што сакрэт даўгалецця – у гаючых раслінах, крынічнай вадзе, чысціні паветра Бярэзінскага запаведніка. І ў той асаблівай, сакрэтнай рашчыне, на якой паднялося яе пакаленне.
Вольга КАРАЛЕНКА.
