Зусім мала засталося ветэранаў Вялікай Айчыннай, але ёсць даволі прадстаўнічая катэгорыя дзяцей вайны, сярод іх такія, што на яе пачатак былі ўжо падлеткамі і да сённяшніх дзён захавалі ў памяці акалічнасці тых страшных падзей. Адна з іх – Зінаіда Іванаўна Аўдзін з Забораўна. Сёлета яна папрасіла заехаць да яе, каб запісаць песню, якую яны склалі разам з сяброўкамі па лагеры.
“Вайна пачалася”, – выдаў з парога бацька І.Р.Целяпень, калі вярнуўся з Ушач, куды ездзіў па справах. Радыё ў вёсцы пасярод лесу, што насіла назву глухога аддаленага месца Закуткі, не было. Ды і вёскай яе можна было назваць толькі ўмоўна. Так, смалакурны завод, кіраваў якім Іван Радзівонавіч, ды тры хаты. Паблізу быў і фальварак таксама на некалькі сямей. Немцаў у лясным зацішшы не бачылі да самага 1944-га. А вось партызаны брыгады Дубава былі, можна сказаць, членамі сям’і. “Калі толькі ствараўся атрад, маці гатавала для іх ежу, прыходзілі мыцца да нас у лазню. Стаялі яны ў лесе паміж Завячэллем і Ушачамі, пакуль не перабраліся на Валову гару, што ў Чашніцкім раёне, – прыгадвае Зінаіда Іванаўна. – А вось страшна было ўсё роўна, тым больш што ў першыя дні да бацькі заязджаў з Лепеля кіраўнік, які курыраваў смалакурныя заводы, яўрэй па нацыянальнасці, і нагнаў жаху. “Нас жа ўсіх заб’юць”, – паўтараў ён…
Іван Радзівонавіч тым не менш дайшоў да Берліна і застаўся жывы. Ён быў у ліку тых, хто папоўніў брыгаду ў самым яе пачатку, як і яшчэ 12 маладых людзей з Завячэлля. А вось маці Зінаіды Іванаўны загінула ў іх жа хаце. Было гэта пасля прарыву блакады, калі мірнае насельніцтва разам з партызанамі спрабавала выйсці да чыгункі. Так і казалі паміж сабой: калі дойдзем, застанемся жывымі. Аднак пад Самоўкай трапілі пад моцны абстрэл. Маці была паранена ў абедзьве рукі, якімі прыціскала малых. А пятага мая немцы пагналі ўсё насельніцтва, што так і засталося на Ушаччыне, у фільтрацыйныя адстойнікі, дзе праходзіла сарціроўка. Зінаіду, якой было чатырнаццаць, разам з іншай моладдзю накіравалі ў лагер пад Пышна, адкуль іх штодня ганялі на будаўніцтва чыгункі. Жылі па 10 чалавек у бараках, спалі на зямлі. З ежы – скібка хлеба з пілавання і баланда. Саслабелыя, захварэлі яшчэ і на тыф. І нягледзячы на тое, што ніхто не лячыў, амаль усе выжылі. Маладосць брала сваё.
З наступленнем Чырвонай Арміі палонныя збеглі з лагера. А дома Зінаіду чакаў удар – маці больш не было: яе застрэлілі ў іх доме, дзе знаходзіліся паранены сваяк і хворы дзядок. Партызанскі шпіталь – палічылі немцы. Пахаваўшы дачку, ад гора праз тыдзень памерла і бабуля, а трое малых засталіся адны, пакуль не вярнуўся бацька…
…Нягледзячы на тое, што Зінаідзе Іванаўне ідзе 94-ы год, жанчына цалкам памятае песні лагерных часоў. Расказвае, што быт у няволі аздаблялі тым, што часта спявалі – як вядомыя песні, так і ўласную. З імі была журналістка, якая і аказалася галоўным складальнікам тэксту, тэмай якога, як ні дзіўна, стала жаночая нявернасць: маладая жонка не захацела чакаць франтавіка-калеку. Сюжэт, дарэчы, з інтрыгай, ён вярнуўся здаровы, а такім чынам проста правяраў каханую. Зінаіда Іванаўна праспявала нам і тую, што прыдумалі, і самыя “хадавыя”. Вось урывак з адной з іх.
Не для меня ручьи журчат,
Текут алмазными ручьями,
Девчина с чёрными бровями,
Она растёт не для меня.
Не для меня день первый май,
Ко всем родные соберутся,
Стакан с стаканами сомкнуться,
Но это всё не для меня.
А для меня одно – война.
Что день – то новое сраженье,
Сижу с штыком, сижу с гранатой,
А дома ждут давно меня.
Вольга КАРАЛЕНКА.
