“Пачакай, зараз пінжак “баявы” надзену!” – хітра ўсміхаецца Сямён Сцяпанавіч Кляпец. Каб не бачыў на свае вочы, можа б, і не паверыў, што ў 88 гадоў чалавек спакойна спускаецца па прыстаўленай да веранды драбіне, завіхаецца ля хатак з пчоламі! Напрыканцы дзявятага дзясятка гадоў інвалід Вялікай Айчыннай вайны выглядае на дзіва бадзёра, хаця і прызнаецца, што без таблетак у кішэні на прагулкі па наваколлі родных Прудоў ужо не выходзіць. А гора і цяжкасцей на яго долю хапіла – у гэтым пераканаўся пасля таго, як Сямён Сцяпанавіч выйшаў у парадным адзенні, прысеў на лаўку і няспешна павёў размову аб трагічным лёсе сваёй сям’і.
Ваяваць ён пайшоў у пачатку 1944 года, на Каляды. Да гэтага не бралі, хоць і прасіўся – малы быў. За непрацяглы час знаходжання ў брыгадзе Кароткіна прайшоў шлях ад сувязнога да кулямётчыка, два разы хадзіў на чыгунку прыкрываць падрыўнікоў. З пачаткам блакады брыгада вяла цяжкія баі ў заходняй частцы зоны, партызаны змагаліся мужна, але паціху прыходзілася адступаць. Прыкрываючы адыход таварышаў, 27 красавіка 1944 года Сямён Сцяпанавіч атрымаў раненне – атраду трэба было мяняць пазіцыю і кулямётны разлік, куды ўваходзіў тады яшчэ зусім юны партызан, карнікі абстрэльвалі з усіх відаў зброі.
– Па кулямётчыках заўсёды б’юць: стараюцца падавіць кропку ў першую чаргу, – спакойна тлумачыць ветэран. – Наш разлік складаўся з трох чалавек, бо трэба было і скрыні з патронамі насіць, і дыскі зараджаць – 49 патронаў пры беглай стральбе вылятаюць імгненна. Кулямётчыкам быў Раманаў, сібірак, бо ў складзе брыгады шмат было акружэнцаў, чырвонаармейцаў, якія збеглі з палону, куды трапілі ў першыя дні вайны. Да блізкіх разрываў мін я нават прывык: і зараз памятаю свіст і плёскат, калі яна падае ў балота, а параніла ўсё ж куляй, якая прабіла плячо.
У лясным шпіталі іх моцна бамбілі, не ведалі, куды дзявацца. Камандзіру аддзялення асколкам прабіла сцягно.
– Памятаю, прасіў у мяне гранату, хацеў падарвацца, каб не трапіць да немцаў, але гранаты ў мяне з сабой не было, – працягвае ветэран. – А калі б была, то даў бы: дысцыпліна ў нас была на вышыні, і загады камандзіраў не аспрэчваліся, нават такія “спецыфічныя”… За Мажуйкамі ў Караваінскім лесе ў ногі былі паранены начальнік штаба, разведчык і ўрач, жанчыны іх на коней падсаджвалі, ну, думаю, не буду ад іх адыходзіць. “Кідаць табе трэба нас”, кажуць, “мы ўжо адваяваліся” – расказвалі, што яны потым пастралялі сябе, каб не трапіць жывымі ў палон. Нас, параненых, але хадзячых, сабралася адзінаццаць чалавек, і мы нейкім цудам праскочылі ля Селішча з акружэння, а прытомнасць я страціў ужо ў зямлянцы ля спаленай Асавіны.
Выдатна памятае Сямён Сцяпанавіч першыя гады акупацыі і разгортванне партызанскага руху ў родных мясцінах:
– Паліцаі былі ў Кублічах. Але трымалі сувязь з партызанамі, нават выкралі памочніка каменданта, калі пераходзілі на іх бок. Дзяўчаты запрасілі яго на дзень нараджэння. Сабраліся ўсе, паліцаі і памочнік прыйшоў, але пісталет ля сябе трымае, ды не дапамагло: партызаны наляцелі і яго жывым узялі. Дзе потым дзелі – не ведаю. Мабыць, за фронт, на Вялікую зямлю адправілі, сувязь з ёй трымалі, адтуль жа і зброю атрымлівалі. Бургамістрам быў Хамёнак з Баяршчыны, а ў кожным населеным пункце немцы старастаў назначылі. Быў такі і ў нас у Прудах. Бургамістр загадае яму, напрыклад, пяць соцень яек сабраць. І хоць кроў з носу – а выканаць трэба, тады ў людзей пазабіраюць. Гэта сёння ў нашай вёсачцы амаль што павітацца няма з кім, а да вайны шмат было жыхароў. Зараз мнагадзетная сям’я – колькі, трое? А тады гэта мінімум быў!
Яго бацькі да вайны паспелі нарадзіць пецярых – усе хлопцы, Сямён Сцяпанавіч чацвёрты. Вось толькі за час ваеннай навалы сям’я іх значна зменшылася: старэйшым братам Сямёна Сцяпанавіча, Васілю і Пятру, партызанам брыгады Дубава, выжыць не пашчасціла.
– З Васілём гісторыя здарылася няпростая, – з болем і сумам успамінае блізкіх людзей С.С.Кляпец. – Ён ужо дарослы быў, 1918 года нараджэння, паспеў да вайны і ў арміі адслужыць. У чэрвені 1941-га збіраўся разам з многімі мужчынамі на фронт, але не паспеў – з Віцебска вярнуўся дадому, бо немцы ўжо перарэзалі чыгункі. Новыя “ўлады” як узяліся за брата – “ідзі ў паліцыю”. Забралі з Кубліч на Ушачы пад канвоем, а жонка яго была “ў палажэнні”, яна заявілася да бургамістра з жыватом, кажа: “пан, не забірай мужыка!” І ўпрасіла, але хутка да яго і іншых дарослых мужчын зноў прычапіліся. Бургамістр пагражаў: “Чаму не ідзеш у паліцыю, камуністаў чакаеш?”. З нашых Прудоў чатырох хацелі забраць. Але ў кожнага быў выбар, і дзіўна цяпер чуць, што некага сілай заставілі служыць ворагу… Васіль так разважаў: “А нашы як вернуцца? Яны ж спытаюць, чым ты займаўся! “Вось з хлопцамі даехалі да Шалух і назад – кажуць, партызаны нас сустрэлі і не пусцілі ва Ушачы… А ў хуткасці яны ўсе ў атрад падаліся.
Загінуць ён мог не толькі падчас блакады, але і раней, яшчэ да ўступлення ў атрад, калі праходзячыя праз вёску “радыёнаўцы” абстралялі яго з кулямётаў. Але тады выратаваўся: вынесла бацькоўская кабылка. Бацька ж Сямёна Сцяпанавіча, які перад самай вайной працаваў цесляром на будаўніцтве пагранічнай заставы ў Гродзенскай вобласці, трапіў у палон, але змог вярнуцца дадому, а пасля вызвалення раёна пайшоў на фронт – помсцячы за загінуўшых сыноў, дайшоў да Берліна.
– Сцяпан Пятровіч з фашысцкай сталіцы “трафеі” прывёз, – з павагай успамінае тату С.С.Кляпец. – Дзве брытвы ды нажніцы! Адну я сябру армейскаму падарыў, а нажніцы і зараз захоўваю як памяць, бо бацьку толкам больш і не бачыў: у канцы 1944 года трапіў у Мінск на службу ў Чырвоную Армію, потым служыў аж да сакавіка 1951 года ў Ліепаі на флоце. Бацька пасля вайны паспеў вось гэты дом, у якім зараз жыву, пабудаваць і ў 1949 годзе памёр. Мяне са службы адпусцілі на 10 дзён, але пакуль дабраўся дадому, тату ўжо пахавалі…
У ваенным гарадку пад Мінскам Сямён Сцяпанавіч не толькі перакваліфікаваўся з кулямётчыка ў снайпера, але і разам з саслужыўцамі дапамагаў аднаўляць зруйнаваную беларускую сталіцу – побач з былымі ворагамі.
– На будоўлі Дома афіцэраў працавалі разам з палоннымі немцамі. Зіма, холадна, вогнішча распалім і сядзім – яны з аднаго боку, мы з другога. Нейкай нянавісці да іх не адчуваў, было хутчэй раўнадушша. Памятаю, як аднойчы праходзіў ля іх кухні, дык адзін звярнуўся да мяне: “Камрад, можа есці хочаш?” А няхай цябе хвароба, які я табе таварыш!? Ужо што-што, а есці з імі з аднаго катла не стаў бы, нават каб з голаду паміраў! Вось тады ў адзін момант і захацелася гакнуць па ім са сваёй вінтоўкі Мосіна. Хваліцца не буду, але страляў я заўсёды выдатна. Як сталі перавучваць на снайпера, то на першым заданні трэба было ў мішэнь дыяметрам 20 сантыметраў трапіць з двухсот метраў, дык палова “курсантаў” яго не выканала. А я клаў чатыры стрэлы роўна ў сярэдзіну, мог трапіць нават без прыцэла – нашым бы біятланістам так страляць!
Так, ён цікавіцца і спортам, і навінамі, стараецца не сумаваць у адзіноце пасля таго, як разляцеліся з бацькоўскага гнязда дзеці і не стала жонкі. Калі ж завітае да яго “калега” (менавіта так называе старшыню Кубліцкага сельвыканкама, бо адпрацаваў у органе мясцовага самакіравання да самай пенсіі) абавязкова пацікавіцца жыццём роднага наваколля, пажадае ёй поспехаў і зноў будзе займацца паўсядзённымі мірнымі справамі, якіх так не хапала яму доўгія гады: “Столькі часу зброю трымаў у руках, а так хацелася за плуг узяцца!”
Дзмітрый РАМАНОЎСКІ
А у Сямёна Сцяпанавiча ёсць дзецi?